6

Ewangelicki kościół parafialny w Mieruniszkach jest najstarszą świątynią w dawnym starostwie margrabowskim. Wybudowany z drewna w 1541 roku, został erygowany w 1545 roku. Adolf Boetticher w swojej książce Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen (wydanej w Królewcu w 1896 roku) podaje następującą informację:

Informacja ta jest szczególnie istotna z polskiego punktu widzenia, ponieważ w 1545 roku, dwadzieścia lat po Hołdzie Pruskim, Prusy Książęce były lennem Rzeczypospolitej, a władzę w nich w imieniu polskiego króla sprawował jego lennik książę Albrecht Hohenzollern. Według Wojciecha Kętrzyńskiego, w XVI wieku Mieruniszki, położone przy samej granicy Prus Książęcych i Wielkiego Księstwa Litewskiego, zamieszkiwali wyłącznie Polacy.

Lata 1537–1545 (od lokacji Mieruniszek do konsekracji kościoła) przypadają na panowanie Zygmunta I Starego – Króla Polski i Wielkiego Księcia Litewskiego, który w tym okresie miał znaczący wpływ na sprawy pruskie. Można więc przypuszczać, że królewski patronat nad kościołem w Mieruniszkach związany był z osobą przedostatniego Jagiellona, zwłaszcza że monarcha ten poprzez nadania i przywileje wspierał rozwój osadnictwa litewskiego na granicy z Prusami Książęcymi (np. w Bakałarzewie). Warto dodać, że tytuł „Król Prus” jako tytularna godność pojawił się oficjalnie dopiero w 1701 roku.

Czy więc patronem pierwszego kościoła w Mieruniszkach mógł być Król Polski? Z braku innych źródeł, poza jednym ustępem z niemieckiego dzieła Adolfa Boettichera Zabytki architektury i dzieła sztuki prowincji Prusy Wschodnie, pytanie to pozostaje otwarte.

Pierwszym znanym z nazwiska proboszczem parafii był Leonard Wierzyński (wzmiankowany również jako Leonard Wirciński lub Wierciński). Z akt nadania księcia Albrechta wynika, że otrzymał on dwa łany ziemi przysługujące pastorowi:

Po jego śmierci około 1591 roku parafię objęli kolejno pastorzy: Jakub Prostka, Leonard Ossa i Stanisław Tarach. Pierwszy drewniany kościół został spalony najprawdopodobniej podczas najazdu tatarskiego, będącego częścią ekspedycji karnej przeciwko Prusom Elektorskim – lennemu księstwu Rzeczypospolitej, które sprzymierzyło się ze Szwecją przeciw Polsce (w wersji literackiej Potopu Henryka Sienkiewicza, rozbrat Tatarów z wojskami Rzeczypospolitej związany był ze sporem o Bogusława Radziwiłła).

Wzmiankę o najeździe tatarskim na Mieruniszki odnajdujemy w artykule Marcina Gerssa O rzeczach historycznych w prowincji pruskiej. O wtargnieniu Tatarów i Polaków do Starych Prus opublikowanym w jego Kalendarzu Królewsko-Pruskim Ewangelickim (wydanie na rok 1879):

Ernest Giżycki (Ernst Gisevius) z Olecka został pierwszym pastorem w Mieruniszkach po spaleniu kościoła. Pochodził z polskiej, szlacheckiej rodziny Giżyckich. Studiował na Uniwersytecie w Królewcu, gdzie jego nazwisko figuruje w księdze immatrykulacyjnej studentów wydziału teologicznego z rocznika 1648. Najprawdopodobniej to właśnie on zainicjował budowę drugiego, murowanego kościoła w Mieruniszkach – prace ruszyły w 1695 roku, na pięć lat przed jego śmiercią. Swoją 37-letnią posługę duszpasterską pełnił nieprzerwanie aż do 1700 roku, przekazując kontynuację rozpoczętego dzieła swojemu następcy. Postać Ernesta Giżyckiego wspomina Jan Karol Sembrzycki w liście z 22 kwietnia 1883 roku do K. Żółkiewskiego:

Następca Ernesta Giżyckiego na probostwie w Mieruniszkach, Adam Gutowski, sprawował posługę duszpasterską w latach 1697–1710. To właśnie on kontynuował budowę kamienno-ceglanego kościoła w Mieruniszkach. Zmarł podczas epidemii dżumy, w tym samym roku, w którym ukończono dzieło jego życia – budowę świątyni, której ruiny zachowały się do dziś.

„Gazeta Olecka” (Treuburger Zeitung) z 12 grudnia 1936 roku donosiła, że tuż przed śmiercią Gutowski miał widzenie, które – według przekazów – spełniło się: przepowiedział, że podczas zarazy w Mieruniszkach ocaleją jedynie dwie osoby.

Jedynym znanym[2] wizerunkiem pierwszego, drewnianego kościoła w Mieruniszkach jest jego miniatura na mapie Józefa Naronowicza z 1660 roku, a więc wydanej już cztery lata po spaleniu kościoła przez Tatarów. Według tego, jakże uproszczonego, odwzorowania można jednak stwierdzić, że lokalizacja pierwszego kościoła w przybliżeniu pokrywa się ze współczesnymi ruinami drugiego, murowanego kościoła w Mieruniszkach.